De voetbalsupporter is terug en moet eerst de grenzen opzoeken

De stadionspeaker van Willem II heeft voor de wedstrijd tegen PSV een duidelijke boodschap voor de supporters. ‘Mede namens de KNVB en het Supporterscollectief Nederland rekenen we erop dat jullie zorgen voor een goede sfeer en voor orde en dat je het team op een positieve wijze ondersteunt.’

Willem II - PSV (2-1) is zaterdagmiddag de eerste wedstrijd sinds anderhalf jaar die gespeeld wordt voor volle tribunes. Dat zorgt voor blije gezichten en uitgelaten fans rond het Koning Willem II Stadion, maar door de recente gebeurtenissen ook voor extra waakzaamheid bij voetbalbond en clubs.

Sinds de geleidelijke terugkeer van de voetbalfan in de stadions vanaf begin dit seizoen ontstond een nieuw fenomeen: het massaal gooien van voorwerpen en dan vooral plastic bekers bier vanaf de tribunes. Alsof in voetbalstadions plots alle opgekropte frustratie, spanning en adrenaline naar buiten komen. De emotie ligt dichter onder de oppervlakte dan ooit.

Gestaakte duels

Afgelopen week werden drie duels gestaakt omdat spelers werden bekogeld met bekers bier, aanstekers naar het hoofd gegooid kregen. In de IJsselderby bij Go Ahead Eagles tegen Zwolle vlogen losgerukte stoeltjes vanuit het uitvak op het veld. Toen Feyenoord-spits Cyriel Dessers zijn doelpunt tegen PSV aan de rand van het veld vierde, trakteerden de Eindhovense fans hem op een bierdouche.

‘Het valt ons op dat er meer sprake is van dit soort wangedrag dan voor de intrede van corona’, laat een woordvoerder van de KNVB weten. De bond kwam met een statement en waarschuwde er samen met de clubs alles aan te doen om de daders, die een boete en jarenlang landelijk stadionverbod tegemoet kunnen zien, op te sporen. ‘Dit is onacceptabel.’

Ook bij Willem II liggen de laatste tijd meer lege plastic bekers op het veld dan voorheen, merkt veiligheidscoördinator Edo Peterse voor de wedstrijd tegen PSV op. ‘Die liggen daar niet door de harde wind.’ Al haast hij zich te zeggen dat er zich nog geen vervelende incidenten hebben voorgedaan bij de verrassende nummer twee van de eredivisie. ‘Iedereen is uitgelaten en enthousiast.’

Oogje in het zeil

Naast de camera’s die in het stadion hangen, houden ongeveer honderd, in fluorgeel gestoken stewards deze middag een oogje in het zeil. Even daarvoor heeft Peterse ze op het hart gedrukt extra alert te zijn op fans die voorwerpen en bekers bier richting het veld gooien, zeker nu het een landelijke trend is.

Al gaat het de veiligheidscoördinator wel om de intentie waarmee een plastic beker wordt gegooid. Na een doelpunt van Willem II is er volgens Peterse sprake van ‘euforiebier’ dat op de tribunes door de lucht vliegt. ‘Dat is van alle tijden en daar heb ik niet zo’n moeite mee’, zegt hij. Anders is het wanneer doelbewust op voetballers wordt gemikt, zoals de laatste weken in grote mate in meerdere stadions is gebeurd. ‘Kwaadwillenden pikken we er tussenuit.’

Als de spelers van Willem II en PSV klaarstaan voor de aftrap wijst scheidsrechter Kevin Blom naar de hoek van het veld waar de fanatieke aanhang van Willem II zich ophoudt. Blauwe rook stijgt op uit een rookbom die vlak bij de cornervlag op het veld ligt. Eerst moet die worden weggehaald, anders fluit Blom niet voor het begin van de wedstrijd.

Frankrijk

Nederland is niet het enige land waar de zich misdragende voetbalfan een vlucht heeft genomen. In Frankrijk gooide Marseille-aanvoerder Dimitri Payet een flesje water terug naar de fanatieke fans van Nice, nadat die hem bij het nemen van een hoekschop met van alles hadden bekogeld. Wat volgde was een vechtpartij tussen spelers en supporters op het veld, als meest extreme uiting van de golf aan supportersrellen in de Franse competitie.

‘Ik denk dat het voetbalstadion in de afgelopen periode nog meer een uitlaatklep is geworden dan het al was, omdat de kroegen lange tijd niet open waren’, zegt Frank Kriellaars, voorzitter van stichting KingZine, een van de officiële supportersverenigingen van Willem II. ‘Met je maten naar het stadion was een van de eerste dingen die weer mochten en waarbij je voor het eerst weer een beetje het gevoel kreeg van het oude normaal.’

Noodgedwongen volgde Kriellaars Willem II afgelopen seizoen van een afstandje, voor de tv. Nu hij de wedstrijden weer in het stadion kan beleven, heeft hij voor zijn gevoel een deel van zijn vrijheid terug. Al benadrukt Kriellaars dat hij absoluut niet het type is dat een plastic beker bier zou gooien. ‘Maar ik merk wel dat ik rondom de wedstrijd een paar biertjes meer drink dan voorheen.’

Geen reservoir aan agressie

Volgens gedragswetenschapper en bijzonder hoogleraar Veiligheid en Collectief gedrag Otto Adang is het te simplistisch gedacht dat het extreme gedrag op de tribunes een gevolg is van alle onvrede die zich het afgelopen anderhalf jaar in de samenleving opgestapeld heeft. ‘Het is in zijn algemeenheid niet zo dat mensen een reservoir aan agressie hebben dat op een gegeven moment overloopt en een uitweg zoekt.’

Hij wijst op het feit dat mensen niet een constante hoeveelheid agressie opbouwen, maar dat het afhankelijk is van onder meer de context en de interactie. ‘Mochten we als mens wel zijn voorzien van zo’n reservoir, dan hadden we die agressie bij iedereen moeten terugzien. Maar slechts een kleine groep vertoont het wangedrag.’

Het gevoel van vrijheid kan een van de redenen zijn voor de misdragingen op de tribunes, meent Adang. Hij noemt de terugkeer van de supporters in de stadions een soort van verkenning. Als een moment waarop de grenzen opnieuw afgetast worden. ‘Wanneer mensen lange tijd niet in een bepaalde situatie zijn geweest, dan gaan ze kijken wat ook alweer acceptabel is en wat niet. Dat is natuurlijk gedrag.’

Grenzen opzoeken

Verbaasd over het vele aantal incidenten is de gedragswetenschapper niet. ‘Dit past bij wat we al weten uit onderzoek’, zegt hij. ‘We hebben niet eerder meegemaakt dat voetbalsupporters anderhalf jaar niet welkom waren in het stadion. Die onduidelijkheid over wat de gevolgen zijn, kan ervoor zorgen dat mensen de grenzen gaan opzoeken.’

Is de nieuwe trend slechts van korte duur of blijvend van aard? Het is volgens Adang van een aantal factoren afhankelijk. Zoals de medesupporters in het stadion. ‘Binnen een groep die relevant voor ons is, willen we allemaal graag de held zijn en niet de sukkel. Als binnen die groep het gedrag wordt afgekeurd, is de lol er zo af.’

Daarnaast moeten duidelijke grenzen worden gesteld en supporters ervaren dat aan fout gedrag consequenties verbonden zitten. ‘Als degenen die zich hieraan schuldig maken weten dat er een grote pakkans is, zullen zij het minder snel doen. Het voordeel is dat hier al maatregelen voor bestaan, die hoeven dus niet nog bedacht te worden.’

Bij het opsporen van raddraaiers werkt de KNVB samen met de clubs. De bond laat weten dat de onafhankelijke aanklager betaald voetbal een vooronderzoek is gestart na de ongeregeldheden rond de wedstrijden FC Utrecht - RKC en Go Ahead Eagles - Zwolle, maar dat er (nog) geen straffen zijn opgelegd.

Bij Willem II is zaterdagmiddag geen aanleiding voor fanatieke fans om hun frustratie of ongenoegen te uiten door middel van het gooien van voorwerpen of plastic bekers bier. De thuisploeg wint verrassend van PSV en klimt op de ranglijst over de ploeg van trainer Roger Schmidt heen naar de tweede plaats. Op de tribunes springen en feesten de supporters arm in arm. Kriellaars: ‘Dit was een voetbalfeest zoals een voetbalfeest bedoeld is. Al helpt het resultaat natuurlijk wel mee.’