Geboren in maart? Dan maak je meer kans op een voetbalcarrière dan wanneer je in oktober ter wereld kwam

Jongens in blauwe en rode hesjes rennen en dribbelen over het groene veld. De 11-jarige talentjes uit Dubai spelen vier tegen vier een fanatiek potje voetbal in hun trainingsweek bij PSV. We bekijken het spel van bovenaf, op de monitor van assistent-professor bewegingswetenschappen David Mann van de Vrije Universiteit Amsterdam.

Dat hij geïnteresseerd is in jeugdvoetbal, heeft een bijzondere reden. Met de selectie van jeugdspelers is namelijk iets raars aan de hand.

In een team zitten allemaal kinderen van bijvoorbeeld 7 jaar. De kinderen die vroeg in het jaar zijn geboren, zijn al bijna 8, terwijl de kinderen die laat in het jaar zijn geboren net 7 zijn. Zo kan er een leeftijdsverschil zijn van bijna een jaar. Scouts bestempelen oudere kinderen vaker als talentvol, omdat zij groter en sterker zijn. Hoewel dit op latere leeftijd meestal wel bijtrekt, is bijvoorbeeld bijna de helft van de huidige selectie van het Nederlands elftal geboren in de eerste drie maanden van het jaar.

Geboortemaandeffect

Dit heet het geboortemaandeffect, en het speelt niet alleen bij voetbal. Ook bij veel andere sporten en op school is het effect merkbaar. In het voetbal is de peildatum januari. Als je net daarna bent geboren, ben je altijd de oudste van het team.

Onderzoekers en voetbalclubs vrezen dat er veel talent verloren gaat omdat scouts talentvolle jonkies door dit effect over het hoofd zien. Onderzoeker Pleun van Ginneken van de VU: 'Ik vind het vreemd dat profclubs veel geld steken in goede voetballers en ook veel geld aan hen kunnen verdienen, maar toch dit effect niet onder controle hebben. Ze laten talenten lopen.'

Hoe kun je scouts bewustmaken van de leeftijdsverschillen? Vaak krijgen talentenwervers wel de geboortedata van de kinderen en denken zij voor het leeftijdsverschil te compenseren. Dat blijkt lastiger dan gedacht. De onderzoekers van de VU probeerden daarom iets nieuws: het rangschikken van de rugnummers op relatieve leeftijd. Vandaar dat de jongetjes hesjes met getallen over hun normale voetbaloutfit dragen.

Het geboortemaandeffect

Volleybal, basketbal, ijshockey, skiën. In tal van sporten zien wetenschappers een geboortemaandeffect, waarbij de oudste talenten in de groep een grotere kans hebben op selectie in de topteams.

Ook in denksporten treedt dit effect op. Zo vonden onderzoekers van de universiteit van Leuven vorig jaar dat jonge Belgische schaaktalenten een grotere kans hadden om aan de jeugdkampioenschappen mee te doen als zij in het eerste kwartaal waren geboren.

Dat het effect ook op scholen speelt, is al sinds de jaren zeventig bekend. De kinderen die in oktober zijn geboren lijken slimmer, maar zijn in feite vooral ouder dan veel van hun klasgenoten. Dat effect is op latere leeftijd nog steeds merkbaar, ontdekten Britse onderzoekers in 2009. Op de middelbare school haalden de oudere kinderen hogere cijfers en gingen de jongere kinderen vaker naar bijles.

De onderzoekers lieten 25 scouts de jongetjes in het filmpje rangschikken op talent. Eén groep scouts kreeg geen verdere informatie over de kinderen, een andere groep zag de geboortedata van de kinderen op een blaadje en een derde groep hoorde dat de rugnummers op de hesjes overeenkwamen met de relatieve leeftijd van de kinderen. De nummer 1 was het oudst, de nummer 8 het jongst.

Verrassend genoeg was het resultaat in de eerste twee groepen hetzelfde: zowel de scouts zonder informatie als de scouts met de geboortedata bestempelden de oudere jongetjes vaker als talentvoller. In de groep scouts die wist dat de rugnummers correspondeerden met leeftijd bleek het verband tussen de leeftijd en de perceptie van talent verdwenen, schrijven de onderzoekers in het Journal of Sports Sciences.

Minder kansen

Peter van Dort, coördinator fysieke ontwikkeling van de nationale jeugdteams van de KNVB, vindt het geboortemaandeffect zeker een probleem, omdat bepaalde kinderen minder kansen krijgen dan andere. Van Dort: 'Het effect wordt steeds sterker doordat kinderen steeds jonger worden gescout. Een jaar leeftijdsverschil maakt meer uit als je naar kinderen van 5 kijkt dan als je naar kinderen van 12 kijkt.' Daarnaast wordt het effect sterker doordat de kinderen die beter lijken bij hun clubs in hogere teams spelen en met extra trainingen en betere trainers meer kansen krijgen om zich te ontwikkelen dan de kinderen in lagere teams uit dezelfde leeftijdscategorie.

Toch twijfelt hij of de Amsterdamse methode met de rugnummers de selectie eerlijker maakt. 'Gaan scouts dan niet juist weer onterecht de jongere kinderen eerder aanwijzen als talent?' Er zijn naast het geboortemaandeffect meer factoren die het herkennen van talent lastig maken. Ook het moment waarop kinderen hun groeispurt hebben en de trainingsleeftijd zijn van belang. Dat laatste is het aantal uur dat iemand getraind heeft. Van Dort: 'Kinderen die bijna een jaar ouder zijn hebben nou eenmaal meer tijd gehad om te oefenen.' De mentale ontwikkeling speelt bij een tactisch spel als voetbal daarnaast een grote rol.

Onderzoeker Mann: 'Wij hebben alleen laten zien dat de correlatie tussen leeftijd en ingeschat talent verdwijnt zodra de nummers overeenkomen met relatieve leeftijd.' Omdat er meer factoren meespelen is hij nu in vervolgonderzoek onder hockeyende kinderen op zoek naar de hoofdredenen voor scouts om iemand als getalenteerd aan te wijzen.

Er zijn nog andere ideeën om het geboortemaandeffect tegen te gaan. Steve Lawrence is onafhankelijk onderzoeker en raakte geïnteresseerd in het geboortemaandeffect toen zijn zoon er in Engeland mee te maken kreeg. De peildatum was daar 1 september en zijn zoon is eind augustus geboren. Daarom was hij altijd de jongste. 'Je zit dan veel vaker op de bank. Daarom krijg je ook minder kansen om jezelf te verbeteren. De jongsten komen zo in een neerwaartse spiraal.' Inmiddels woont Lawrence in Amsterdam en adviseert hij bij de jeugdopleiding van Ajax.

Eerlijker

In de jeugdcompetitie loont het om relatief oudere kinderen in één team te zetten. Daarom is Lawrence voorstander van het hanteren van een gemiddelde leeftijd als eis in de competitie. Dan moeten er net zoveel oudere kinderen als jongere kinderen in de teams zitten en worden de kansen eerlijker verdeeld.

Het idee is gebaseerd op hoe kinderen zelf teams kiezen als ze op straat een potje gaan voetballen. Een voor een kiezen twee aanvoerders de kinderen die zij in hun team willen. Ze hebben een intuïtief gevoel voor wie er goed zijn en zo ontstaan er teams met een vergelijkbaar niveau en gemiddelde leeftijd. Lawrence is samen met de KNVB op zoek naar eenvoudig in te voeren methoden om het geboortemaandeffect te verkleinen en de talenten die nu worden gemist te ontdekken.

De ervaring leert dat het in wetenschappelijk onderzoek wel even kan duren voordat de gevonden oplossingen doordringen en effect hebben in de praktijk. En tot die tijd? De Japanse onderzoeker Hitoshi Shigeoka ontdekte een paar jaar geleden dat ouders vanwege de strikte handhaving van de peildatum op Japanse scholen de geboorte in het geval van een keizersnede indien mogelijk uitstellen tot net na die datum, zodat hun kind de oudste en slimste is. Hij vond zelfs aanwijzingen dat sommige ouders rekening houden met de datum van verwekking. Misschien is het voor aanstaande ouders met de wens een profvoetballer groot te brengen handig om bij het plannen van de geboorte rekening te houden met de peildata.